Sayfa : 280 sayfa
Walter Benjamin, Robert WALSER üzerine yazdığı, aynı
adlı denemenin hemen ilk cümlesinde yazarın bu şaşırtıcı üretkenliğini
vurgulamak ister: Rober WALSER’den çok şey okunabilir, ne var ki onun hakkında
okunabilecek hiçbir şey yoktur.
Robert WALSER Yardımcı kitabındaki Barenswill köyü,
Zürich Gölü kıyısında bulunan Wadenswill adlı küçük bir kasabadır. Barenswill
ahalisi, iyi huylu ama aynı zamanda biraz da sinsi yaradılışlı veya belki de
daha doğru bir ifadeyle, içten pazarlıklı insanlardan oluşur. Hepsi de kulağı
kesik kişilerdir; kiminde daha az, kiminde daha çok olsa da, hepsinin gizli
kapaklı bir yönü vardır ve bu nedenle de bir parça kurnaz ve düzenbaz gibi
görünürler. Dürüst ve ahlaklı insanlardır ve hiç de gurursuz sayılmazlar;
yüzyıllardır medeni ve siyası bakımdan özgür bir ortamda yaşamaya alışmışlardır.
Ama dürüstlüğü, belirli bir kurnazlıkla ve dünyevi hesapçılıkla birleştirir ve
çok görmüş geçirmiş izlenimi vermeyi severler. Hepsi de içten gelen, doğal
dobralıklarından biraz utanır ve kolayca aldatılabilecek dangalak bir eşek
olmaktansa, ‘’ alçak bir köpek’’ olmayı tercih ederler. Barenswill’lileri
aldatmak hiç kolay değildir, bunu denemek isteyen olursa, dikkatle
uyarılmalıdır. Onlara saygı gösterdiğiniz sürece, melek gibi kalpleri vardır;
sağlam bir onur duygusuna sahiptirler, çünkü yüzyıllardır bu şekilde
yaşanlarına devam etmişlerdir. Duygularının dışa vurmanın her türlüsünden
olduğu gibi, iyi kalpliliklerinden de utanırlar. Başka insanların ve milleterin
kana kana güldükleri yerde, onlar dişlerini gıcırdatarak gülerler; sohbet
ederken serbestçe konuşmaktansa kulak kesilirler; susmaktan hoşlanırlar ama
bazen de sanki dünyaya bir batakhane ağzıyla dolmuş gerçek birer gemici gibi
böbürlenmeye başlarlar. Sonra yeniden suskunluğa gömülür ve haftalarca ağzını
açmazlar. Genelde kendilerini çok iyi tanırlar; güçlü ve zayıf yanlarının neler
olduğunu bilerek hareket ederler ve noksanlarını, daima güçlü özellikleriymiş
gibi göstermeye eğilimlidirler, zira ne kadar becerikli olduklarını kimsenin
bilmesini istemezler. Bu sayede ticaretle işleri çok daha tıkırında gider.
Komşu yörelerde kaba saba birer hödük oldukları söylenir, çok da nedensiz
değildir bu; çünkü aralarında böyle yontulmamış odunlar da çıkar tek tük ama
Barenswill’liler bu birkaç istisna yüzünden bir sürü küstah ve haksız laf
işitmez sorunda kalırlar. Canlı bir hayal güçleri vardır ve bu gücü kullanmaya
heveslidirler; içlerindeki zevksizler bu yüzden gereğinden ve yeterinden fazla
böbürlenirler ve tüm alemde kötü bir nam salmışlardır. Tüm bunların ötesinde de
, ayaklarını yere sağlam basan işler yapmak ve dolayısıyla da başarılı olmak
için yaratılmışlardır. Oturdukları evler, tıpkı kendileri gibi temizdir;
sokakları biraz tümseklidir, tıpkı kendileri gibi ve köylerindeki yolları
aydınlatan elektrikli fenerler kullanışlıdır, yine tıpkı kendileri gibi. İşte
Herr Tobler tam da böyle insanların arasına düşmüştü.
Sayın Mühendis Her Tobler… Herr Tobler daha bundan
üç yıl öncesine kadar sıradan bir mühendis olarak çalışıyormuş. Derken günün
birinde, miras yoluyla yüklü miktarda bir paranın sahibi olmuş ve bu sayede
kendi işini kurmak için planlar yapmaya başlamış. Onun gibi nispeten genç ve
ateşli adamlar her konuda, tabi bu arada gizli planlarını uygulamaya koymak
konusunda da , biraz aceleci davranırlar ve böyle olması da gayet normaldir.
Herr Tobler, bir akşam ya da bir gece veya bir gün bir gazete ilanında
Abendstern Villasının satılığa çıkarıldığını okumuş. Göl manzaralı muhteşem bir
konum, güzel, haşmetli bir bahçe, yakın mesafede bulunan başkente kolay ulaşım
sağlayan tren bağlantıları: Vay canına diye düşünmüş; bu tam bana göre! Fazla
teredüüt etmemiş ve mülkü satın almış. Serbest çalışan, bağımsız bir mucit ve
işadamı olarak, canı nerede isterse orada yaşayabilirmiş; hiçbir yere bağlı
değilmiş. Herr Tobler’in evi sanki içinde ahenk ve kanaatkarlıktan başka
yaşayan yokmuşcasına sağlam ve aynı zamanda da zarif görünüyordu. Böyle bir evi
yıkmak kolay değildir; çalışkan ve becerikli eller, harcı, kirişi ve tuğlaları
esinti araya getirip kalıcı kılmıştır onu. Bir göl esintisi onu yıkamaz; hatta bir
kasırga bile. Öyleyse iş hayatında atılmış birkaç talihsiz adım, bu binaya
nasıl zarar verebilirdi. Herr Tobler ve Eşi Frau Tobler Branswill köyünde satın
almış oldukları Abendstern Villasında Hizmetçileri Pauline ve dört çocukları,
Walter, Dora, Silvi, ve Edi ile beraber yaşamaktadırlar. Herr Tobler bodrum
katı kendi ofisi ve icatlarını geliştirdiği bir yer olarak kullanmaktadır. Eski
yardımcısı Wirsich’i alkol problemlerinden dolayı işten çıkarmış ve yeni
yardımcısı Joseph MARTİ olur.
Joseph Marti, askere gitmeden önce lastik bantı
üreten bir fabrikada çalışmış; Joseph orada yardımcı eleman olarak yalnızca
geçici bir süre için işe alınmış kendini o işinde eğreti bir çırak bile gözünde
usta görünmektedir. Başka insanların şaşılacak kadar kolayca kavradığı şeyler,
onun kafasında tuhaf biçimde zorlukla girmektedir. Joseph binanın arka tarafına
bakan küçük bir odada yaşamaktadır. Bu minicik odada okuduğu kitaplar başının
üstünde uçuşmaya başlıyordu. İnsanın aylar boyunca bıkmadan okuyabileceği o
büyük romanlardan birini okumuştu orada. Yemeklerini teknik lise öğrencileri ve
tüccar çıraklarıyla dolu bir pansiyonda yiyordu.Bu iş yerinden kovulmasıyla
birlikte ilkbahar tılsımıyla büyülenmiş kırlardan geçen bir tren yolculuğu ve
sırada, ve ardında sadece birer rakama dönüşen insanlar topluluğu olarak askere
gider. Bu dönemin sonunda alttı ay süren işsizlik sonrasında iş bulma kurumunun
pazartesi sabahı göreve başlamasını ilettiği yer Her Tobler’in yardımcısı
olarak Barenswill de Abendstern Villasında yardımcı olarak işe başlaması
gerektiğidir. Her Tobler’in yanında artık Joseph Marti yardımcı olarak işe
başlar.
Her Tobler bir mühendis ve çılgın bir girişimci
Reklam Saati, Atıcılık Otamatı, Derin Delik Açma Makinası gibi farklı
tasarımlarla uğraşmaktadır. Ama ne yazık ki bu girişlerinden hiçbir sonuç
çıkaramadığı gibi de üstelik tüm mirasından kalan parayı da harcamıştır. Altı
aylı geçen süre sonunda tamamen bitmiş ve iflas etmiştir. Artık yaptıkları tek
şey alacaklarına yazdıkları erteleme mektuplardır. Joseph Martı bir yardımcı
olarak bu yazışmaları yürütür Tobler ailesi ile aynı evin çatı katında yaşarken
farklı ihtiyaçlara da cevap vermektedir. Dora’ya portakal getirmek, Akşam
davetlerinde misafirler ile ilgilenmek, Jass oyunlarında artık öğrenmesi ile birlikte
masa yerini almıştır. Herr Tobler’i iflası artık girişlerinin sonuç vermesiyle
birlikte aslında sonun başlangıcına doğru yürüdüğünü; Her burjuva ailesinde
sıkıntılar yaşanır ama, bunların bir kenara bırakılması ve dünyayı unutmuş gibi
bir hayat tarzı yaşamak Tobler ailesinin genel özelliğidir. Tobler’in evinde
ödenmesi için gönderilen senetlerin, vadelerin uzatılması talebiyle geri
çevirmek gibi bir adet olması, Barenswill Bankasının idarecisini de biraz
düşündürmeye başlamıştı. Ama içten içe kapılmaya başladığı kuşku ve
endişelerini yüksek sesle dile getirmemektedir. Tüm bunlar geçici bir kriz
olabilirdi ve sonuçta banka idarecisi bir çamaşırcı kadın değil, vaktinden önce
dile getirilen düşüncelerin, var olma mücadelesi veren hırslı bir işadamı
açısından ne büyük falaketlere yol açabileceğini bilen disiplin sahibi bir
adamdı. Bankalar ve mali kurumlar, genelde sımsıkı kapanmış, zarif dudaklara
sahiptir ve mutlaka bir ödeme aczinin
yaşandığı kesinkes ortaya çıkmadan önce ağzı açmazlar.Joseph Marti bu dönemin yaşandığı
Her Tobler’in Yardımcı elemanı olarak çalıştığı altı aylık sürede sadece Pazar
günleri bir miktar para alabilmiş maaşını asla alamamıştır.
Zamanın ve şartların görünmez adımlarla ilerlediği,
gidişatın hiçbir değişim ve çizginin dışına çıkmaması; kaygıların ve hayal
kırıklıklarının yaşandığı; başarısızlık ve umutsuzlukla birlikte ağır ve
düzenli şekilde yaşanan çöküşün duygularını dile getirir Robert Walser.
